Ο Ιωάννης Βηλαράς, γιος του γιατρού Στέφάνου Βηλαρά, γεννήθηκε στα Κύθηρα και μεγάλωσε στα Γιάννενα, όπου έμαθε και τα πρώτα γράμματα, καθώς επίσης λατινικά, ιταλικά, γαλλικά και μαθηματικά από τον πατέρα του. Το 1789 έφυγε για την Ιταλία για σπουδές Ιατρικής στην Πάντοβα και τη Μπολόνια. Εκεί ήρθε σε επαφή με τις φιλελεύθερες ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού. Το 1801 επέστρεψε στα Γιάννενα και διορίστηκε γιατρός του γιου του Αλή Πασά, μυημένος παράλληλα σε μυστική απελευθερωτική οργάνωση. Ακολουθώντας τον Αλή Πασά στις εκστρατείες του γύρισε όλη την Ελλάδα και έφτασε ως τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (1812-1815) και τη Λάρισσα (1815-1817), όπου μπήκε στον κύκλο των υπέρμαχων της απλής γλώσσας. Διατήρησε παράλληλα αλληλογραφία με εξέχοντα μέλη της Φαναριώτικης κοινωνίας, η οποία εν μέρει σώζεται και είναι ενδεικτική της πνευματικής κίνησης της εποχής. Το 1819 επέστρεψε στα Γιάννενα και συνεργάστηκε με τον Αθανάσιο Ψαλίδα για την έκδοση των γλωσσικών τους θεωριών, καθώς και μιας γλωσσικής προκήρυξης. Ο θάνατος του Αλή Πασά όμως ματαίωσε την ολοκλήρωση των σχεδίων τους και ο Βήλαρας κατέφυγε στο Τσεπέλοβο του Ζαγορίου, από όπου πήρε μέρος στην οργάνωση του Αγώνα στην Ήπειρο. Στο Τσεπέλοβο πέθανε, κληροδοτώντας οικονομικά προβλήματα στη γυναίκα και τους δυο γιους του. Το μόνο έργο του Βηλαρά που τυπώθηκε όσο ζούσε είναι η μελέτη Η Ρομέηκη γλώσσα (1814), όπου τονίζει την αξία της φυσικής λαϊκής γλώσσας και προτείνει την εφαρμογή ενός φωνητικού ορθογραφικού συστήματος αντί της ιστορικής ορθογραφίας. Το έργο είναι αφιερωμένο στον Αθανάσιο Ψαλίδα, και περιλαμβάνει επίσης ποιήματα, δύο μεταφράσεις από τον Ανακρέοντα, μία από τον Πλάτωνα (Κρίτων) και μία από τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη. Το 1827 βγήκε η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων και πεζών του στην Κέρκυρα από τον Αθανάσιο Πολίτη. Τα ποιήματα του Βηλαρά διακρίνονται σε ερωτικά και σατιρικά. Στα πρώτα υμνείται η παντοδυναμία του έρωτα, με έντονη παρουσία στοιχείων όπως το ειδυλλιακό ποιμενικό περιβάλλον και τα αρχαιοελληνικά ονόματα των ηρώων. Στα σατιρικά ποιήματα εξάλλου η σάτιρα έχει διδακτικό στόχο, σύμφωνα με τις επιταγές του Διαφωτισμού, και καταδεικνύει άλλοτε πρόσώπα και άλλοτε ήθη και συνήθειες. Ο Βηλαράς έγραψε επίσης έμμετρους μύθους, δύο πεζά (Ο λογιότατος ταξιδιώτης και Ο Λογιότατος ή ο Κολοκυθούλης) με εκπαιδευτικό προσανατολισμό, καθώς και μια μετάφραση της Βατραχομυιομαχίας. Ο Βηλαράς έγραφε πάντα σε στίχο ομοιοκατάληκτο. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί η ύπαρξη μιας δεύτερης γραφής ενός από τους Μύθους του σε στίχο ανάπαιστο ανομοιοκατάληκτο, καθώς επίσης και η ύπαρξη του ημιτελούς ποιήματός του Σε νέας λύρας κόρδες, που σύμφωνα με τους ιστορικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας τοποθετεί το Βηλαρά στους προδρόμους του Σολωμού. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ιωάννη Βηλαρά βλ. Κεχαγιόγλου Δημήτρης, «Ιωάννης Βηλαράς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΒ΄,2, σ.104-113. Αθήνα, Σοκόλης, 1999, Τσαντσάνογλου Ελένη, «Βηλαράς Ιωάννης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984 και χ.σ., «Βιλλαράς και Βηλαράς Ιωάννης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Βέης Ν., «Η νέα έκδοσις των έργων του Βηλαρά», Νέα Εστία20, ετ.Ι΄, 1η/8/1936, αρ.231, σ.1037-1040.
• Βλαχογιάννης Γ., «Οι φιλολογικές γραφές του Βηλαρά», Προπύλαια, 1901-1908, σ.181-187).
• Βρανούσης Λ. «Κείμενα και χειρόγραφα του Βηλαρά και του Ψαλίδα», Νέα Εστία94, ετ.ΜΖ΄, Χριστούγεννα 1973, αρ.1115, σ.51-70.
• Βρανούσης Λ. «Θούρια του Ρήγα και χειρόγραφα του Βηλαρά», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών56, 1981, σ.311.
• Βρανούσης Λ., Η άνοιξη του Βηλαρά και το ιταλικό της πρότυπο. Αθήνα, ανάτυπο από τον τόμο Νεοελληνικός Διαφωτισμός· Αφιέρωμα στον Κ.Θ.Δημαρά, 1980.
• Βρεττός-Παπαδόπουλος Α., Νεοελληνική Φιλολογία. 1853.
• Ζερβός Ι., «Ιωάννης Βηλαράς (Βιογραφικόν Σημείωμα)», Ιωάννου Βηλαρά, Τα ποιήματα, σ.3-8. Αθήνα, Φέξης, 1916.
• Ζουμπούλη Μαρία – Δέσποινα, «Ιωάννης Βηλαράς: Ο ποιητής και το κλίμα της δημιουργίας», Νέα Εστία134, ετ.ΞΖ’, 1/12/1993, αρ.1594, σ.1589-1592.
• Καραθανάσης Αθανάσιος Ε., «Συμπληρωματικά για τις σπουδές του Ιωάννου Βηλαρά στην Πάντοβα (1797)», Νέα Εστία102, ετ.ΝΑ’, 15/7/1977, αρ.1201, σ.921-923.
• Κεχαγιόγλου Δημήτρης, «Ιωάννης Βηλαράς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΒ΄,2, σ.104-113. Αθήνα, Σοκόλης, 1999.
• Κόκκινος Δημοσθένης Γ., «Ο Ι.Βηλαράς ως φαινόμενο και ως συνείδηση λαϊκής καταβολής στα γράμματά μας», Νέα Εστία94, ετ.ΜΖ’, Χριστούγεννα 1973, αρ.1115, σ.87-92.
• Κριαράς Εμμ. «Βηλαράς· Γλωσσικά και γραμματολογικά», Νέα Εστία94, ετ.ΜΖ’, Χριστούγεννα 1973, αρ.1115, σ.2-48.
• Λάμπρος Σπ., «Ρήγας – Βηλαράς – Χριστόπουλος», Διαλέξεις περί ελλήνων ποιητών του ΙΘ΄ αιώνος,Α’. Αθήνα, τυπ.Π.Δ.Σακελλαρίου, 1916.
• Μαστροδημήτρης Π.Δ., Ο Ιωάννης Βηλαράς όπως τον είδε ο βιογράφος του Πλάτων Πετρίδης. Αθήνα, 1974 (τώρα και στον τόμο Νεοελληνικά · Μελέτες και άρθραΑ’, σ.11-23. Θεσσαλονίκη, έκδοση Νέας Πορείας, 1975 και σε επαυξημένη έκδοση, Αθήνα, Γνώση, 1984).
• Μελάς Σπύρος, «Ιωάννης Βηλαράς», Νεοελληνική Λογοτεχνία, σ.96-104. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Μοσχονάς Εμμ.Ι. Η δημοτικιστική αντίθεση στην Κοραϊκή μέση οδό· Βηλαράς, Ψαλίδας, Χριστόπουλος ·Θεματική ανθολογία. Αθήνα, Οδυσσέας, 1981.
• Οικονόμος Ιωάννης Λαρισσαίος, Επιστολαί διαφόρων ελλήνων λογίων ανωτάτων κληρικών, τούρκων διοικητών (1759 – 1824)· ανέκδοτος χειρόγραφος κώδικας. 1964.
• Παπαδοπούλου Ελένη Ι., «Επτανήσιοι και Βηλαράς · Ο Νικόλαος Κογεβίνας (1856-1897) ως κριτικός των Μύθων του Ιωάννη Βηλαρά», Πόρφυρας81-82, 4-9/1996, σ.501-512.
• Παρανίκας Μ., Σχεδίασμα. Κων/πολις,1897.
• Πετρίδης Π., «Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823)», Νέα Εστία94, ετ.ΜΖ’, Χριστούγεννα 1973, αρ.1115, σ.49-50.
• Σούλης Χρ.Ι., «Βηλαράς – Βιλαράς – Βιλλαράς», Ελλοπία11, 1931, σ.284.
• Σπεράντσας Σ.Γ., «Βηλαράς Ιωάννης», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια7. Αθήνα, Πυρσός, 1929.
• Τσαντσάνογλου Ελένη, «Βηλαράς Ιωάννης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984.
• Τωμαδάκης Ν., Ο Ιωάννης Βιλλαράς• Ιδέαι – Αρχαιογνωσία – Πρότυπα του έργου του και ιδία των μύθων – Η γραφή του επιθέτου του. Αθήνα, 1943.
• Χασιώτης, Η γλώσσα του Έλληνος. Αθήνα, 1909.
• χ.σ., «Βιλλαράς – Βηλαράς Ιωάννης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ελληνική δημιουργία12, ετ.Στ΄, αρ.141, 15/12/1953.
• Ηπειρωτική Εστία92, ετ.Η΄, 12/1959.
• Νέα Εστία94, ετ.ΜΖ΄, Χριστούγεννα 1973, αρ.1115.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
Ι.Ποίηση
• Ποιήματα και πεζά. Κέρκυρα, τυπ. Αθ.Πολίτου, 1827 (περιέχεται και η μετάφραση της Βατραχομυιομαχίας).
• Ποιήματα· υπό Ιωάννου Βηλαρά. Αθήνα, τυπ. Π.Δ.Σακελλαρίου, χ.χ.
ΙΙ.Μελέτες – Μεταφράσεις
• Η ρομέηκη γλώσσα. Κέρκυρα, 1814 (περιέχεται η μετάφραση του Κρίτωνος του Πλάτωνα και μέρος από το δεύτερο βιβλίο του Θουκυδίδη και προτάσσεται η Μικρή ορμηνία για τα γράματα κε ορθογραφία της ρομέηκης γλώσσας).
• Ονομαστικόν Ημερολόγιον Δωδώνη. 1895.
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τα ποιήματα. Αθήνα, Φέξης, 1916.
• Άπαντα Ιωάννου Βηλαρά. Αθήνα, 1935. (επιμ. Βαρβαρέτος Γ.).
• Ποιήματα· Φιλολογική – Τυπογραφική επιμέλεια Γιώργος Ανδρειωμένος. Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1995 (στη σειρά Νεοελληνική Βιβλιοθήκη).
